In Hag: forgotten folk tales retold, old, (near) forgotten folklore from all over the British Isles is brought to life in a retelling by ten modern, female authors. Among these retellings are stories from Wales, Ireland, the Orkneys and Cornwall. Each tale is told in its own, unique voice, which makes Hag well-worth a read, even if the book does not completely deliver with regards to the 'feminine tang' as promised by the Sunday Times' cover blurb. Of special interest for the enthusiasts among us: for each of the folk tales a 19th-century version is provided (with all the orthographic conventions of that period!) in the appendix.
De hag (heks, feeks, etc.): een krachtige, bovennatuurlijke vrouw, soms kwaadaardig, soms niet, maar bovenal een figuur met veel verschillende verschijningsvormen. Een waardige titel voor een boek met op de omslag een blurb van de Sunday Times: 'Engaging, modern fables with a feminist tang'. De premisse: tien gevestigde vrouwelijke auteurs uit verschillende streken van de Britse Eilanden schrijven moderne literaire hervertellingen van volksverhalen uit hun respectievelijke geboorteplaatsen. Nou, er zijn veel dingen in de wereld waar ik verzot op ben, maar één daarvan is zeker het lezen van moderne feministische hervertellingen van oude verhalen. En daar ben ik niet de enige in! Het hervertellen van oude verhalen vanuit een modern (en vaak vrouwelijk) perspectief is al decennia populair en succesvol, denk aan De Nevelen van Avalon van Marion Zimmer Bradley (1983) of Circe van Madeline Miller (2018). Dit boek, met de volledige titel Hag: forgotten folktales retold, zwaait in de ene hand met mysterieuze, onbekende, spannende folklore, en in de andere hand met namen van heb-ik-jou-daar: onder andere Daisy Johnson (die met Everything under ooit op de shortlist voor de prestigieuze Booker Prize kwam) Imogen Hermes Gowar (auteur van het succesvolle The mermaid and mrs. Hancock) en Eimear McBride (A girl is a half-formed thing). Hooggespannen verwachtingen dus.
Hag
Het boek opent met een introductie door Professor Carolyne Larrington, die op het moment middeleeuws Engels doceert aan Oxford. Zij koos de volksverhalen voor deze bundel, en in de introductie vertelt ze wat over het ontstaan van het Hag-project, maar ook over de verhalen zelf. Qua volksverhalen zijn we allemaal bekend met bijvoorbeeld Sneeuwwitje en De kleine zeemeermin, en dit komt door negentiende-eeuwse verzamelaars die deze verhalen op gingen schrijven en vaak herschreven (of op z’n minst, gepast maakten voor kinderen). Deze verhalen komen echter allemaal van het continent. In Groot-Brittannië zijn de verzamelaars van lokale folklore klaarblijkelijk een stuk minder succesvol geweest, want de meeste volksverhalen uit Groot-Brittannië kennen we niet, aldus Larrington. Ze wijt dit vooral aan Victoriaanse preutsheid. Wat kort door de bocht, lijkt mij, maar goed, we hebben hier ook niet te maken met een academische publicatie. Larringtons punt is dat Britten veel van hun eigen volksverhalen niet kennen, terwijl ze zich uitstekend lenen voor moderne interesse. Tijd om daar wat aan te veranderen!
Het project Hag begon als een audioboek/podcast, geproduceerd door Audible. De redenering hiervoor was: de volksverhalen maakten ooit deel uit van de orale traditie, dus een podcast met korte verhalen is een mooi medium voor moderne hervertellingen. Vanwege het succes werd het aangekocht door Virago, een imprint van mega-uitgever Hachette, die zich vooral op feminisme en vrouwelijke auteurs richt, en werd het in oktober 2020 als fysiek boek gepubliceerd.
Aangezien deze recensie van dit boek bedoeld is voor Kelten, en daarmee voor een publiek dat primair geïnteresseerd is in Keltisch, zal ik mij in deze recensie ook richten op de korte verhalen in deze bundel die uit de Keltische regio’s van Groot-Brittannië komen: Between sea and sky van Kirsty Logan van de Orkney-eilanden, The tale of Kathleen van Eimear McBride uit Ierland (Galway), The dampness is spreading van Emma Glass uit Wales en The droll of the mermaid van Natasha Carthew uit Cornwall.
Orkney
Het eerste korte verhaal in deze bundel dat afkomstig is uit een Keltisch gebied is geschreven door Kirsty Logan, fantasy-auteur van onder andere The gracekeepers en The gloaming. Dit verhaal, getiteld Between sea and sky is gebaseerd op The great silkie of Sule Skerry. De selkie kennen we allemaal, maar dit volksverhaal is wel een bijzondere versie ervan: het draait hier om een mannelijke selkie die aan land komt om een kind te verwekken bij een vrouw, waarbij het kind uiteindelijk ook als selkie terugkeert naar de zee. Logans hervertelling is geschreven vanuit twee perspectieven, als een soort vertraagde dialoog: de vrouw die tegen haar (selkie-)zoon praat, en de zoon die tegen haar praat. Het is sprookjesachtig, toegankelijk, maar heeft zeker diepgang, zowel qua verhaal als qua proza en perspectief.
Galway
Eimear McBride is de enige Ierse auteur in deze bundel en krijgt dus ook als enige een Iers volksverhaal voorgeschoteld om te herinterpreteren, namelijk The tale of Kathleen. Van de hele bundel was dit mijn favoriete verhaal, met name door de verteller, die informeel is en soms ook een beetje afdwaalt. Bij dit verhaal viel me als enige in de bundel op dat het oorspronkelijk bedoeld was als audioboek. McBride herinterpreteert dus niet alleen het originele verhaal maar óók de orale vertelvorm. Gelukkig blijft het ook overeind als je het van papier leest.
The tale of Kathleen gaat over een jonge vrouw die haar geliefde verliest op zee, en in diepe rouw terechtkomt. Op een gegeven moment verschijnt er een mysterieuze vrouw die - in vers - begint te spreken (“Now, I don’t really know if what she said was in verse but in the interests of expressing her ‘otherness’ this is the method I’ve alighted upon. [...] know that I know that it’s only a trick and may not be at all representative of the exchange which actually occurred.”) Ze krijgt de kans om ‘s nachts bij haar geliefde, die gered is door het feeënvolk, en overdag in de mensenwereld te zijn.
Wales
Emma Glass, auteur van Peach, neemt in haar hervertelling het volksverhaal The fairy midwife voor haar rekening, een verhaal over een vroedvrouw die bij een mysterieus echtpaar komt om bij de bevalling te assisteren. Na de geboorte wordt haar gevraagd om de ogen van de baby te zalven, waarna ze per ongeluk ook de zalf in haar eigen oog smeert. Ik zal niet verklappen hoe het afloopt, maar het horrorachtige gevoel dat je als lezer van Glass’ hervertelling krijgt, zal ongetwijfeld ook het publiek van het originele volksverhaal zijn bekropen. Het verhaal gaat over het hebben van een kinderwens, miskramen en het verdriet dat daarbij komt kijken, allemaal vanuit een koortsachtig, regenachtig perspectief. Dit lijkt echter alleen opsmuk te zijn, want het verhaal eindigt met een horrorscenario wat daar dan weer niks mee te maken heeft. Het voelde voor mij alsof het niet helemaal goed uitgedacht was en het was wat mij betreft een tegenvaller.
Cornwall
Nog een goed verhaal over zeemeerminnen dan. Natasha Carthew heeft een moderne interpretatie gemaakt van The mermaid and the man of Cury, een Cornish verhaal over een man die een zeemeermin van het drooggevallen strand naar de zee terugbrengt en van haar de gave van geneeskracht krijgt als dank. Als hij echter vervolgens weigert om met haar mee naar haar land te gaan, vervloekt ze hem, en na negen jaar komt ze hem halen. Wat mij vooral opviel aan de hervertelling was dat het las als een gedicht in proza, heel lyrisch. Hierdoor raakte ik wel soms de draad van het verhaal kwijt, dus ik heb dit verhaal twee keer gelezen om het goed te kunnen volgen. Dat was echter niet tegen wil en dank, want ik heb enorm van dit verhaal genoten.
Conclusie
Zoals bij elke bundel korte verhalen, waren er verhalen die me aanspraken en verhalen die ik minder interessant vond, en dat zal voor elke lezer gelden. Noemenswaardige niet-Keltische verhalen naar mijn mening waren A retelling van Daisy Johnson (gebaseerd op The green children of woolpit), The panther’s Tale van Mahsuda Snaith (gebaseerd op Chillington House) en The holloway van Imogen Hermes Gowar (gebaseerd op Old farmer Mole).
Van alle verhalen kan je achterin het boek de volksverhalen die ter inspiratie dienden, lezen. Geen samenvatting ervan, het wordt niet voorgekauwd, je moet het doen met de negentiende eeuwse bronnen die qua orthografie soms moeilijk te volgen zijn. Dat is natuurlijk leuk, maar zorgt ervoor dat de algemene toon wat verwarrend is. In de introductie word je als lezer nog toegesproken alsof je weinig geschoold bent als het aankomt op folklore, en op het eind van het boek krijg je zelfs een bibliografie voorgeschoteld.
En dat is niet het enige wat me enigszins verwarde. Het lijkt alsof deze bundel geconflicteerd is over wat het precies wil bereiken. Professor Carolyne Larrington verzekerde ons nog dat het de bedoeling is om vergeten volksverhalen aan het licht te brengen, maar ondertussen lijkt het ook alsof ze het een feministisch sausje wilden geven, bijvoorbeeld doordat er voor tien vrouwelijke auteurs is gekozen (waarbij ze, gelukkig, niet alleen witte en heteroseksuele vrouwen hebben gevraagd). Dit wordt alleen niet echt verder toegelicht, en wat mij betreft is het ook niet per se van toegevoegde waarde. Als je het mij vraagt, zit er qua feministische hervertellingen meer waarde in het hervertellen van een oud verhaal waar seksisme of ongelijkheid in zit, en modern seksisme of ongelijkheid aan de kaak te stellen door het met een nieuw frame of perspectief te vertellen. Dat is niet wat er in deze bundel gebeurt, maar ook niet wat er in de introductie expliciet aan de lezer beloofd wordt. Het is dus niet alsof de bundel hiermee de plank misslaat, alleen dat me het gevoel enigszins bekruipt dat er door de uitgever voor vrouwelijke auteurs is gekozen en een blurb met het woord ‘feminist’ op de omslag is gegooid bij wijze van marketing. Feminist zijnde, vind ik dat echter enigszins halfslachtig. Feminisme is een ideologie, en niet iets dat automatisch ontstaat als je voor een project alleen vrouwelijke auteurs uitnodigt.
Mijn algehele indruk is als volgt: dit is een interessante collectie van korte literaire verhalen, die zeker de moeite waard is om te lezen als je folklore interessant vindt en graag moderne literatuur leest. Het gaat van sprookjesachtig naar angstaanjagend en weer terug, voor ieder wat wils.[1]
