In this year's contribution to our annual column 'My favourite Celt(ic)...', in which participants discuss their favourite Celtic hero, word, manuscript, etc., Lucy Kyselica writes about one of the oldest examples of the 'man bun', preserved on the bog body of the Clonycavan Man.
Lucy Kyselica heeft Keltische Talen en Cultuur gestudeerd aan de Universiteit Utrecht. Na de bachelor heeft ze de academische wereld verlaten voor een carrière als content creator. Onder de naam Loepsie publiceert ze op YouTube, verscheidene sociale media en haar blog over onder andere historische haardracht en cosmetica.
Tijdens het eerste jaar van mijn studie Keltisch (nu ik dit schrijf, besef ik met schrik dat dat inmiddels bijna tien jaar geleden is) ben ik meegegaan op studiereis naar Dublin. Van alle fantastische dingen die ik daar heb mogen zien, horen en meemaken, is me er één in het bijzonder bijgebleven: mijn eerste ontmoeting met het veenlijk dat bekend staat als de Clonycavan Man. In mijn bijdrage aan deze rubriek presenteer ik graag mijn (vrij letterlijke) favoriete Kelt.
Voor wie de indrukwekkende zaal van het National Museum of Ireland dat de expositie Kingship and Sacrifice huisvest betrad, waren de veenlijken netjes verborgen achter een scherm, zodat bezoekers niet direct geconfronteerd werden met de lichamen. Samen met een aantal studiegenoten raapte ik de moed bijeen en we betraden de slakkenhuisvormige afscherming. Daar lag Clonycavan Man, een veenlijk uit de ijzertijd dat een paar duizend jaar later gevonden werd in het Ierse hoogveen rondom Clonycavan (Co. Meath) en daaraan zijn naam ontleende. Ik moet toegeven, als je nooit eerder iets soortgelijks gezien hebt is de aanblik vrij ontstellend. Het lichaam, in dit geval enkel een bovenlichaam, is opmerkelijk goed intact gebleven en vrijwel alle details zijn nog zichtbaar, tot aan de poriën op de neus toe.
Het veenlijk is een fascinerend fenomeen. In de basis gaat het hier om een vaak prehistorisch menselijk lichaam dat gevonden wordt in een laag hoogveen. Dankzij het lage zuurstofgehalte en het zure water in het veen wordt het lichaam op natuurlijke wijze gemummificeerd en zo voor duizenden jaren geconserveerd. Er zijn in verschillende delen van de wereld veenlijken gevonden, maar ze komen voornamelijk voor in Noordwest-Europa waar de lage temperatuur bijdraagt aan het behoud van de lichamen.
Veenlijken vormen een bijzondere informatiebron die ons veel kan leren. In sommige gevallen zijn de kleding en sieraden van het lichaam bewaard gebleven, wat ons een unieke toegang geeft tot de uiterlijke cultuur van de drager. Er is weinig bekend over het uiterlijk van prehistorische volkeren, en je kan je geen betere bron wensen dan een daadwerkelijk prehistorisch persoon bij wie veel van zijn uiterlijke kenmerken nog intact zijn. Bij veel veenlijken zijn wonden zichtbaar op het lichaam of is er bijvoorbeeld een touw om de nek gebonden, wat kan duiden op een rituele, maar hoe dan ook gewelddadige dood. Er zijn verschillende theorieën over hoe deze lijken in het veen terecht zijn gekomen, maar gegeven het voorgaande is een van de gangbaardere dat het hier gaat om mensenoffers.
Veenlijken kunnen ons belangrijke informatie geven over wat deze mensen bij zich droegen en dus gebruikten, wat ze aten, hoe ze (mogelijk) gestorven zijn, en natuurlijk hoe ze eruitzagen. Bij de aanblik van Clonycavan Man werd mijn aandacht direct getrokken door de weelderige bos glanzend, vuurrood haar dat zijn hoofd tooide. Deze stereotiep Ierse, rode haarkleur heeft in dit geval niets te maken met zijn genenpoel. De kleur is volledig te danken aan het chemische proces dat ook het lichaam van Clonycavan Man zo wonderlijk heeft geconserveerd. Bij dit proces wordt eumelanine, het donkere pigment dat haren zwart of bruin kleurt, afgebroken terwijl feomelanine, rood pigment, blijft bestaan.
Clonycavan Man draagt zijn lange haren omhoog gebonden en in model gebracht met een soort proto-haargel gemaakt van plantaardige olie en dennenhars, afkomstig uit Zuidwest-Frankrijk of Noord-Spanje. In het National Museum of Ireland hoort bij het veenlijk ook een reconstructie van hoe het hoofd van Clonycavan Man er in ca. 392 - 201 v. Chr. uit zou hebben gezien, compleet met één van de oudste voorbeelden van de man bun.
Naast Clonycavan Man zijn er nog meer veenlijken met uitzonderlijk goed geconserveerde kapsels. Sommigen zijn gevonden met prachtige vlechten en accessoires in het haar; een feest voor iemand zoals ik, die het liefst alles wil weten over hoe men er vroeger uit zag. Van dit soort informatie maak ik gretig gebruik bij het produceren van mijn video’s, al is dit specifieke onderwerp niet voor iedere kijker weggelegd. Zij die mijn fascinatie delen adviseer ik van harte eens te kijken naar de Deense Elling Woman en haar bijzonder draagbare vlecht: een verrijking voor de dagelijkse garderobe.
