Minority language revitalization efforts are usually centred around the implementation of educational efforts in order to generate new speakers. This study aims to highlight two alternative educational strategies that could help secure intergenerational language transmission: immersion education of the young, and the education and advising of parents and adults. The research builds on existing work on Reversing Language Shift (RLS) efforts in Ireland. Both of the aforementioned strategies have the potential to stimulate intergenerational language transmission, but have to be implemented on a sufficiently large scale in order to be fully effective. Moreover, we must be aware that educational strategies form but a small fragment of a larger set of possible initiatives to Reverse Language Shift, and the educational system should not bear sole responsibility for the revival of Irish.
Als we aan UNESCO denken, denken we vaak aan de werelderfgoedlijst en alle gebouwen en monumenten die hierdoor beschermd en onderhouden worden. Minder snel denken we aan immaterieel erfgoed als talen en culturen: het ongrijpbare, maar daarom niet minder waarneem- en voelbare. Deze vormen van erfgoed verdienen evengoed bescherming en onderhoud, want net zoals het materiële zijn ook deze vormen vatbaar voor verval en lopen ze uiteindelijk het risico te verdwijnen. Dit grimmige toekomstbeeld is echter niet definitief, want gelukkig klinkt er vanuit verschillende hoeken een positief geluid als het aankomt op het revitaliseren en nieuw leven inblazen van talen en culturen en hun status. Maar wat is de beste manier om dit aan te pakken? Helaas bestaat er geen simpel en eenduidig antwoord op die vraag, maar het vormde wel een mooi uitgangspunt voor mijn eindscriptie die ik heb geschreven voor de bacheloropleiding Taal- en cultuurstudies aan de Universiteit Utrecht.
Onderwijsinzet bij minderheidstalenbeleid
Het hoofdonderwerp van mijn onderzoek is minderheidstalenpolitiek, met een focus op de inzet van onderwijsstrategieën die het aantal actieve sprekers van een taal dienen te verhogen. Bij een taal die in verval is geraakt, is het van hoofdbelang om deze weer levendig te maken. Hiervoor zijn actieve sprekers nodig, die tevens bereid zijn de taal door te geven aan jongere generaties. De meest vanzelfsprekende aanpak hiervoor lijkt onderwijs: leer mensen een taal en je hebt extra sprekers. Zo simpel lijkt het, maar niets is minder waar. In mijn scriptie heb ik gekeken naar de situatie van het Iers in Ierland. Het Iers is een interessant voorbeeld, omdat het als één van de weinige minderheidstalen volledige steun ontvangt van de staat. Het is de nationale en eerste officiële taal van het land, maar wellicht nog interessanter is dat het grote verschillen vertoont in gebruik door het land heen. Zo is er een opvallende tweedeling tussen het taalgebruik in de Gaeltacht-regio’s[1] en het ‘Oosten’, de rest van het land waar veel minder Iers wordt gesproken.
De toekomst van het Iers is al langere tijd onzeker en door de jaren heen zijn talloze maatregelen genomen om de positie van de taal te versterken, waaronder verschillende grootschalige onderwijsinitiatieven. Het doel van mijn onderzoek is niet geweest om te onderzoeken hoe effectief deze onderwijsmaatregelen in Ierland zijn geweest, maar om een licht te werpen op de complexe situatie waarin de Ierse taal zich nu bevindt en welk beleid er wordt gevoerd om het gebruik ervan te stimuleren. Uiteraard is het onmogelijk om het volledige beleid onder de loep te nemen; daarom heb ik gekozen om twee onderwijsstrategieën verder uit te lichten. Deze zal ik later introduceren.
De basis van mijn scriptie is de theorie van de Amerikaanse taalkundige Joshua Fishman, die zich onder andere bezighoudt met het onderzoeken van taalfenomenen in relatie tot onderwijs, sociologie en strategische beleidsvorming. Zijn bekendste theorie focust zich op het fenomeen van Reversing Language Shift (RLS). Dit fenomeen beschrijft de voortdurend veranderde situatie waarin talen, in het specifiek minderheidstalen, zich bevinden en probeert bewustwording te creëren over deze veranderingen. Hierdoor moet uiteindelijk een gunstigere en sterkere situatie ontstaan voor de (minderheids)taal in kwestie, waardoor deze meer autonomie en toekomstperspectief heeft. Fishman benadrukt in zijn werk dat de belangrijkste factor hiervoor intergenerationele taaloverdracht is, oftewel het doorgeven van de taal door de oude generatie op de jongere. Hierbij speelt niet alleen de familie een belangrijke rol, maar ook de buurt en de gemeenschap. Het voornaamste doel van intergenerationele taaloverdracht is dat een taal niet enkel statisch behouden blijft, maar in de toekomst ook kan dienen als eerste taal van een nieuwe generatie sprekers. Door de RLS-theorie op de situatie van het Iers toe te passen heb ik onderzocht hoe onderwijsinitiatieven bij kunnen dragen aan deze intergenerationele taaloverdracht.
De huidige situatie in Ierland
Elke vijf jaar wordt er in Ierland een volkstelling gehouden, waarbij data worden verzameld over de kenmerken en gebruiken van de inwoners van het land. Tijdens deze telling wordt onder andere een inventarisatie gemaakt van het gebruik van de Ierse taal. Inwoners worden gevraagd naar hun vermogen om Iers te spreken en de frequentie van hun taalgebruik. Uit de cijfers van afgelopen tellingen blijkt dat maar een klein deel van de Ierse bevolking de Ierse taal met regelmaat gebruikt. Ter illustratie: zo’n kleine 40% van de bevolking in 2016 bevestigt enige kennis te hebben van de Ierse taal. Deze groep wordt verder onderverdeeld in 5 subcategorieën, gebaseerd op de frequentie van hun taalgebruik. Uit deze cijfers blijkt dat maar een schamele 4.2% van de gehele Ierse bevolking de taal op een dagelijkse basis gebruikt. In de Gaeltacht-regio’s ligt dit percentage echter fors hoger: hier geeft 21.4% van de bevolking in deze gebieden aan de taal dagelijks te gebruiken.
Op basis van de uitkomst van de volkstelling stelt de Ierse regering plannen op hoe zij de komende jaren diensten gaat verlenen. Taalgerelateerde kwesties en beleid zijn gedocumenteerd in diverse strategische beleidsdocumenten, waarvan ik er twee heb behandeld in mijn scriptie: het 20-jarige stappenplan voor de gehele Ierse taalvitaliteit, en een beleidsdocument dat zich specifiek richt op onderwijsverbeteringen in de Gaeltacht-regio’s. Waar het eerste document zich richt op het versterken van de kennis en het gebruik van het Iers als gemeenschapstaal binnen een tweetalige samenleving, focust het tweede document zich op de organisatie van het onderwijssysteem in de Gaeltacht-gebieden, met als doel deze te behouden als het hart van Ierssprekende gemeenschappen. Dit soort beleidsplannen geven een mooi ideaalbeeld, maar de praktijk zal moeten uitwijzen of de taalsituatie ook daadwerkelijk verbetert.
Afbeelding 1: Gaeltacht-regio's en graafschappen in Ierland.
Twee strategieën
Om te onderzoeken hoe effectief bovengenoemde beleidsinitiatieven (kunnen) zijn heb ik gekeken naar twee onderwijsbenaderingen die ingezet worden om de Ierse samenleving de taal aan te leren: onderwijs door middel van immersie, en het onderwijzen van ouders en volwassenen. De analyse die ik heb uitgevoerd is niet de eerste in zijn soort, aangezien verschillende onderzoekers de Ierse taal- en onderwijssituatie al uitgebreid hebben onderzocht en beschreven. Mijn onderzoek en resultaten, en in de volgende paragraaf ook mijn conclusie, zullen daarom gebaseerd zijn op het werk van Fishman en aangevuld worden met onderzoek door andere onderzoekers uit het veld.
Onderwijs door middel van immersie houdt in dat scholieren het reguliere curriculum studeren, maar dit geheel doen in het Iers in plaats van het standaard Engels. Het is een vorm van onderwijs die de afgelopen jaren steeds populairder wordt in zowel de Gaeltacht-regio’s als in de rest van het land. Immersieonderwijs kan dienen als belangrijke factor bij het bevorderen van taalverwerving en het ondersteunen van natuurlijk taalgebruik. Onderzoek heeft uitgewezen dat scholieren die naar deze scholen gaan een groter verlangen hebben om Iers te gebruiken, te leren en te spreken, en ook een hogere vaardigheid in de taal hebben. Geheel verrassend is dit niet, aangezien deze scholieren worden blootgesteld aan meer verschillende taalsituaties in hogere frequenties. Van scholieren wordt verwacht dat ze in alle communicatieve domeinen van de school in het Iers communiceren, inclusief het schoolplein en communicatie met leraren, wat een meer divers klimaat creëert voor zowel input als output. Onderzoek heeft ook uitgewezen dat scholieren meer bereid waren om als volwassenen deel te nemen aan Ierssprekende netwerken dan hun leeftijdsgenoten die naar een Engelssprekende school gingen. Bovendien is gebleken dat zo’n driekwart van de onderzochte scholieren de taal in buitenschoolse activiteiten gebruikt doordat ze de juiste vaardigheden aangeleerd hebben om de taal te gebruiken met vrienden of familie.
De tweede onderwijsstrategie waar ik naar heb gekeken richt zich niet op de jongere generatie, maar juist op ouders en volwassenen. Deze aanpak richt zich op zowel het leren van de taal zelf, als op de juiste ondersteuning bieden aan ouders bij het onderwijs van hun kinderen. De overheid stimuleert dit bijvoorbeeld door gratis taalcursussen aan te bieden en door advies te geven aan ouders die overwegen om hun kinderen naar immersiescholen te sturen. Te vaak ontbreekt het ouders aan kennis over de voordelen van het spreken van Iers in de thuissituatie en in het onderwijs. Het is daarom noodzakelijk dat de autoriteiten actie ondernemen om het Iers als gemeenschapstaal te ondersteunen. Om dit idee met succes te implementeren, beoogt het huidige beleid te communiceren en onderhandelen met verschillende belanghebbenden partijen (bijv. ouders, scholieren en scholen, evenals ministeries en overheidsinstanties) om ervoor te zorgen dat iedereen betrokken wordt bij het promoten van de waarde van het Ierse leren en onderwijs. Hierdoor wordt een netwerk gecreëerd van betrokkenen die allen een positieve houding hebben tegenover het gebruik en het behouden van de Ierse taal.
Is het genoeg?
Onderwijs kan absoluut een nuttige bijdrage leveren bij taaloverdracht en -revitalisatie, maar er is een veelzijdige en vooral uitgebreidere aanpak nodig om RLS-initiatieven echt effectief te laten blijken. Op het moment is de schaal waarop immersieonderwijs wordt toegepast nog te klein om een effect te hebben op het taalgebruik van de gemeenschap. Bovendien is deze vorm van onderwijs alleen niet genoeg motivatie voor leerlingen om de Ierse taal als eerste taal te gebruiken. Hiervoor zijn meer buitenschoolse en gemeenschapsactiviteiten nodig, waarin het gebruik van de Ierse taal extra wordt gestimuleerd. Hier kan het adviseren van ouders en bijscholen van volwassenen helpen om een sterker netwerk te creëren voor en tussen sprekers van het Iers.
De focus van RLS-maatregelen moet echter niet alleen op het onderwijs liggen, maar juist vanuit verschillende invalshoeken benaderd en uitgevoerd worden. Educatiemaatregelen kunnen zeker effectief zijn, maar enkel wanneer deze ondersteund en aangevuld worden door bredere beleidsvoering en het sociale milieu waarin ze opereren. Om nuttige beleidsvorming te vergemakkelijken, is een duidelijk begrip van de situatie van de minderheidstaal nodig, evenals een begrip van de samenleving als geheel. Ierland heeft door de jaren heen veel sociaaleconomische veranderingen ondergaan, waardoor beleid voortdurend moet worden bijgesteld en er nauw moet worden samengewerkt tussen de betrokken partijen. Naast veranderingen in de tijd, moet ook rekening worden gehouden met verschillen tussen locaties. De taalsituatie in de Gaeltacht-gebieden verschilt enorm van die in de rest van het land, waardoor het twee verschillende beleidsbenaderingen vereist. Alleen wanneer lokale interactiesystemen en bredere sociaaleconomische systemen aan elkaar zijn gekoppeld, kunnen beleidsinterventies effectiever worden opgesteld en toegepast.
Door naar de situatie van het Iers in Ierland te kijken, heb ik geprobeerd antwoord te geven op de vraag hoe onderwijs een nuttige bijdrage kan leveren aan de taaloverdracht tussen generaties van Ierse sprekers. Hiervoor heb ik twee onderwijsbenaderingen toegelicht en gedemonstreerd hoe deze momenteel en in de toekomst ingezet (kunnen) worden in de Ierse maatschappij. Zelfs in optimale omstandigheden blijft het erg moeilijk om te bepalen of er enige verbetering is opgetreden met betrekking tot het aantal sprekers als gevolg van RLS-inspanningen. Het is echter cruciaal om meer te weten over hoe taal zich ontwikkelt door de tijd heen onder invloed van alternatieve beleidsvorming. De Ierse taal concurreert al lang met het Engels en zal dit hoogstwaarschijnlijk altijd blijven doen. Sommigen zijn misschien verbaasd dat de Ierse taal überhaupt nog steeds bestaat. Geheel verrassend is die reactie ook niet als we kijken naar het huidige aantal actieve sprekers. De taal zit al langer in het stadium dat er maatregelen moeten worden genomen om de vitaliteit en toekomst ervan te redden. Met de strategische opstelling en uitvoering van op maat gemaakt RLS-beleid zou de Ierse taal nieuw leven en een frisse wind ingeblazen kunnen worden en kan zij wellicht, in een ideale wereld, van de UNESCO-lijst af.
Eindnoten
Bibliografie
- Central Statistics Office, Census of population 2016 – Profile 10 Education, skills and the Irish language (2017). https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-cp10esil/p10esil/ (Geraadpleegd op 11 maart 2022).
- Central Statistics Office, Irish language and the Gaeltacht (2020).
https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-cp10esil/p10esil/ilg/ (Geraadpleegd op 11 maart 2022). - Darmody, M., en T. Daly, Attitudes towards the Irish language on the Island of Ireland (2015). https://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2015/09/Attitudes-towards-Irish-2015.pdf (Geraadpleegd op 11 maart 2022).
- Department of Education and Skills, 20-Year strategy for the Irish language 2010-2030 (2013).
- -----, Policy on Gaeltacht education 2017-2022 (2016).
- -----, Education indicators for Ireland October 2019 (2019).
- -----, 30 December, 2019 - Minister McHugh announces plan to double number of students in Irish-medium education (2019).
- Fishman, J. A., 'What is reversing language shift (RLS) and how can it succeed?', Journal of Multilingual and Multicultural Development 11[1–2] (1990) 5-36.
- -----, Reversing language shift: Theoretical and empirical foundations of assistance to threatened languages (Clevedon 1991).
- ----- (red.), Can threatened languages be saved? Reversing language shift, revisited: a 21st century perspective (2001).
- -----, 'Why is it so hard to save a threatened language?', Hizkuntza biziberritzeko saioak (2002) 1–53. http://www.ivap.euskadi.eus/r61-(2002)2347/es/contenidos/informacion/argitalpenak/es_6092/adjuntos/EREMU.PDF#page=41 (Geraadpleegd op 11 maart 2022).
- Foras na Gaeilge, About Foras na Gaeilge (2016). https://www.forasnagaeilge.ie/about/about-foras-na-gaeilge/?lang=en (Geraadpleegd op 11 maart 2022).
- Gaeloideachas, Naíonraí (2019). https://gaeloideachas.ie/i-am-a-parent-pupil/naionrai/ (Geraadpleegd op 11 maart 2022).
- -----, Statistics (2020). https://gaeloideachas.ie/i-am-a-researcher/statistics/ (Geraadpleegd op 17 mei 2020).
- Giles, H., R.Y. Bourhis en D.M. Taylor, 'Towards a theory of language in ethnic group relations', Language, ethnicity and intergroup relations, red. H. Giles (1977) 307–348.
- Hill, J.H., 'Reversing language shift: Theoretical and empirical foundations of assistance to threatened languages', Journal of linguistic anthropology 4 (1994) 97–98.
- Murtagh, L., 'Out-of-school use of Irish, motivation and proficiency in immersion and subjectonly post-primary programmes', The international journal of bilingual education and bilingualism 10[4] (2007) 428–453.
- Ó Cuirreáin, S., ‘Bíonn an fhírinne garbh’ [The truth is harsh], Comhar 74[2] (2014) 10–12.
- Ó Duibhir, P. et al, An analysis of models of provision for Irish-medium education (2017). https://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2018/06/4f2553653522aa60cd8dcca85b8b5f50.pdf (Geraadpleegd op 11 maart 2022).
- Ó Duibhir, P., Immersion education: Lessons from a minority language context, Bilingual education and bilingualism, vol. 111 (Bristol 2019).
- Ó hIfearnáin, T., ‘Raising children to be bilingual in the Gaeltacht: Language [reference and practice'. In: International journal of bilingual education and bilingualism 10[4] (2007).
- -----, 'Endangering language vitality through institutional development'. In: Sustaining linguistic diversity: Endangered and minority languages and language varieties (2008), 113–128.
- -----, 'Family language policy, first language Irish speaker attitudes and community-based response to language shift'. In: Journal of multilingual and multicultural development 34[4] (2013), 348-365.
- Ó Laoire, M., & Harris, J., Language and literacy in Irish-medium primary schools: Review of literature (Dublin 2006).
- Ó Riagáin, P., Language policy and social reproduction: Ireland 1893-1993 (Oxford 1997).
- -----, 'Irish language production and reproduction 1981–1996', Can threatened languages be saved?, red. Joshua Fishman (2001) 195–214.
- Parsons, C. E. en F. Lyddy, 'A longitudinal study of early reading development in two languages: comparing literacy outcomes in Irish immersion, English medium and Gaeltacht schools', International journal of bilingual education and bilingualism 19[5] (2016) 511–529.
- Spolsky, B., 'Conditions for language revitalization: A comparison of the cases of Hebrew and Maori', Current issues in language & society, 2[3] (1995) 177–201.
- -----, 'Family language management: Some preliminaries', Studies in language and language education: Essays in honor of Elite Ohlstain, red. Anat Stavans en Irit Kupferberg (Jerusalem 2008).
- -----, Language management (Cambridge 2009).
- -----, 'Family language policy–the critical domain', Journal of multilingual and multicultural development 33[1] (2021) 3–11.
- Thomas, E. M. en D. B. Roberts, 'Exploring bilinguals’ social use of language inside and out of the minority language classroom', Language and education 25[2] (2011) 89–108.
- Tús Maith, Irish / Bilingualism (2020). http://tusmaithocd.ie/irish-bilingualism/ (Geraadpleegd op 11 maart 2022).
- UNESCO, Language vitality and endangerment (2003).
http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/pdf/Language_vitality_and_endangerment_EN.pdf (Geraadpleegd op 11 maart 2022). - Wright, M. en O. McGrory, 'Motivation and the adult Irish language learner', Educational research 47[2] (2005) 191–204.
