In this year's contribution to our annual column 'My favourite Celt(ic)...', in which participants discuss their favourite Celtic hero, word, manuscript, etc., Lisanne Bosman writes about her favourite Celtic literary fusion: the Celtic Christians.
Lisanne Bosman studeert sinds 2020 Keltische talen en cultuur in Utrecht. Dit jaar schrijft ze haar bachelorscriptie en wil ze haar studie vervolgen met de master Ancient, Medieval and Renaissance Studies, ook in Utrecht. Tijdens haar studie heeft ze zich gespecialiseerd in de Keltische literatuur en ze is specifiek geïnteresseerd in de symboliek van en overeenkomsten met de christelijke Bijbel.
Als je op verjaardagen vertelt dat je een religieuze opvoeding hebt gehad ‒ inclusief reguliere kerkgang ‒ kan het zo maar gebeuren dat de kamer meewarig het hoofd schudt en je van alle kanten psychologische hulp aanbiedt. Uiteraard aardig bedoeld maar nee, dank u beleefd. Het zoeken naar een transcendente realiteit heeft me altijd geboeid en dat doet het nog steeds, ook in mijn studie Keltische talen en cultuur. Ik ben gefascineerd door de interculturele verbanden tussen het continentale Christendom en haar Keltische variaties op de Noordwestelijke eilanden, in de intertekstuele verbanden tussen het Oude en Nieuwe Testament enerzijds en de Keltische geschriften anderzijds. Als ik naar het eerste kijk, zie ik in Ierland een Christendom ontstaan dat NIET gepaard gaat met politieke verovering, zoals op het continent. En als ik naar het tweede kijk, besef ik elke keer hoe belangrijk kennis van de Bijbel en haar receptie in het Westen is voor het doorgronden van niet alleen de Keltische vitae en confessiones, maar ook voor de gehele Keltische literatuur, cultuur en geschiedenissen.
Beeld van Sint Patrick, St. Patrick’s Church, Belfast. Bron: https://unsplash.com/photos/jQWjWBNVGo8 (geraadpleegd op 01-03-2023).
Een goed voorbeeld van zo’n samenkomst van de Keltische en christelijke wereld is Sint Patrick, opgegroeid in Groot-Brittannië en later bekeerd tot het Christendom. Niet alleen heeft hij zijn eigen leven voor het nageslacht bewaard in de Confessio Patricii, een mooie knipoog naar die veel beroemdere Confessio van Augustinus, maar ook zijn over hem de nodige vitae geschreven, voornamelijk die van Muirchú en Tírechán. In beide documenten zie je de Keltische en christelijke traditie met elkaar in gesprek. In zijn Confessio roept Patrick tweemaal het woord ‘Helias’ als hij in een moeilijke situatie verzeild is geraakt. In dat ‘Helias’ komen christelijke en klassieke elementen samen in een Keltische context: de Griekse zonnegod Helios, de oudtestamentische profeet Elia (‘Elias’ in het Latijn), de beroemde laatste (Hebreeuwse) woorden van Jezus van Nazareth aan het kruis, ‘Eli, eli, lama sabachtani’, etc. Dat één woord zoveel talen en culturen samen brengt, vind ik super fascinerend. Ik vind het heel interessant om te zien hoe de kerstening van Ierland vooral ook een proces van inculturatie was: geen gewelddadige bekering, maar een synthese tussen christelijke en niet-christelijke religieuze ideeën. Daar wil ik me graag de komende studiejaren aan wijden.
Mozaïek, St. Patrick’s Cathedral, New York. Bron: https://unsplash.com/photos/sHqDHH5jE5E (geraadpleegd op 01-03-2023).
Een ander voorbeeld van een literaire vergelijking van Keltische en christelijke elementen is de vita van Patrick geschreven door Tírechán. Hierin komen enkele druïden voor die zich tot het Christendom willen bekeren. Patrick vindt dat uiteraard geen bezwaar en zorgt dat beide heren kundig worden bevrijd van hun lange haardracht. ‘And Patrick preached the faith to him and converted him to the penance of God, and the hair of his head was shorn off, that is, the (hair cut in) druidic fashion (which was) seen on his head, airbacc giunnae, as it is called.’ (26.19 in Bielers vertaling). Deze passage deed me denken aan de oudtestamentische held Simson, wiens bovenmenselijke kracht in zijn haar verscholen lag (in het boek Rechters). Als de verraderlijke Delila zijn haar afscheert, valt hij machteloos in handen van de Filistijnen, zijn doodsvijanden. Intrigerend is dat ook de druïden symbolisch hun ‘pagane’ macht verliezen als ze zich tot het Christendom bekeren.
Afgelopen studiejaar ben ik vier maanden op Erasmus-uitwisseling naar de Universiteit van Cork geweest. Toen ik meer dan tien jaar geleden met mijn ouders en een goede huisvriend in Ierland rondtrok, was ik al eens in Cork geweest. Vooral de Honan Chapel kon ik erg waarderen. Mijn ouders beweren steevast – maar ja, dat heb je met trotse ouders – dat ik toen al gezegd zou hebben: ‘Als ik groot ben, wil ik hier ook studeren.’ Nou, dat is dus wel gelukt. Het Ierland van de legenden en de mythes, zoals we die in de zweefmolenliteratuur tegenkomen – achter elke boom een druïde op een eenhoorn met een leprechaun als hulpje – is niet helemaal het Ierland als je er woont en studeert. Ik wist het wel, maar zag het nu met eigen ogen. Het is nog steeds een relatief arm land, zeker vergeleken met Nederland. En van de eigen mythologie, die we op het continent zo waarderen, moeten de Ieren zelf niet zoveel hebben. Dat verbaasde me, maar bij navraag bleek het antwoord toch weer voor de hand liggend te zijn: de oude verhalen doen de Ieren denken aan de tijd van weleer, getekend door hongersnoden, buitenlandse overheersingen en gedwongen migratie naar de Nieuwe Wereld. Tijdens mijn studie daar, heb ik een vak gevolgd over Sint Patrick dat mij inspireerde bij het schrijven van deze tekst.
Bibliografie
- Bieler, Ludwig (vert.), ‘Tírechán’s text in English’, (red.) Anthony Harvey et al., Saint Patrick’s Confessio hypertext stack project (2011). https://www.confessio.ie/more/tirechan_english# (geraadpleegd op 28-02-2023).
